Jakie są naturalne barwniki do tkanin?

Kiedy myślimy o kolorach, farbach i barwnikach do tkanin, nie od razu przychodzą nam do głowy naturalne surowce. A przecież jeszcze 250 lat temu ludzkość znała wyłącznie barwy pochodzące z przyrody. Zdecydowanie najwięcej naturalnych kolorów do farbowania tkanin znajdziemy w roślinach. Szacuje się, że istnieje od 2 do 3 tysięcy gatunków roślin barwierskich, z których można uzyskać wszystkie kolory.

Barwniki roślinne i tkaniny farbowane naturalnie

Farbowanie tkanin dawniej

W starożytności, a nawet wcześniej, barwniki do tkanin pozyskiwano z roślin barwierskich i ich części, takich jak korzenie, drewno, kwiaty, owoce, liście czy zioła. Używano także grzybów i porostów. Jako źródło koloru służyły też zwierzęta: ślimaki z rodzaju Murex oraz larwy owadów: czerwiec polski i koszenila, dające barwy czerwone. Barwniki do tkanin miały też pochodzenie mineralne, popularne były ochry, barwiące na miodowe odcienie.

Współczesne farbowanie tkanin

Dzisiaj przemysł tekstylny wykorzystuje głównie syntetyczne barwniki. Coraz więcej marek zwraca się jednak w stronę naturalnego farbowania. W ten sposób projektanci próbują stworzyć wyjątkowe tkaniny do swoich kolekcji, o barwach pięknych i niespotykanych.

Tkanina farbowana w mojej pracowni dla projektantki Ani Kuczyńskiej

Dlaczego warto farbować naturalnymi barwnikami?

Farbowanie tkanin barwnikami naturalnymi jest łatwe. Wystarczy wiedzieć, jakie gatunki roślin są zasobne w kolor i umieć go wydobyć, stosując sprawdzone, choćby w starożytności, metody farbowania. Takie farbowanie jest ekologiczne, bo nie musimy do niego użyć szkodliwych substancji chemicznych. Dzięki temu tkaniny są zdrowe dla użytkownika. Wybrane rośliny, które wykorzystuje się w barwieniu, mają udowodnione działanie lecznicze czy antybakteryjne. Powoduje to, że naturalnie barwione tkaniny mają pozytywny wpływ na nasze zdrowie. Niektóre z naturalnych surowców do farbowania to odpadki kuchenne, inne to pospolite chwasty. Czyż farba do tkanin jadalna albo zgodna z ideą zero-waste to nie świetne rozwiązanie?

Wyjątkowe efekty barwienia

Moim zdaniem barwniki otrzymywane z roślin mają jeszcze jedną zaletę. Kolory naturalne są subtelne, pasują do siebie nawzajem i tworzą niepowtarzalne kompozycje barwne. Co więcej, są to odcienie bardzo twarzowe. Ponadto, barwy wprost z przyrody mają działanie uspokajające, kojące. Nie brakuje wśród nich kolorów intensywnych, ale nie są one tak krzykliwe, jak barwniki syntetycznie wytwarzane.

Jedwabne wstążki barwione roślinami. Fot. Paulina Haak

Barwniki roślinne – rodzaje

Najczęściej trafiamy na taki podział barwników roślinnych:

• antocyjany (dają kolor fioletowy, różowy, niebieski)
• flawonoidy (dają kolor żółty, pomarańczowy, beżowy)
• karotenoidy (dają kolor żółty, pomarańczowy, czerwony)
• chlorofile (dają kolor zielony)

Które barwniki wybrać?

Najnowsze wpisy w Internecie proponują farbowanie barwnikami zawartymi w różowych kwiatach oraz owocach i warzywach (jeżyny, truskawki, wiśnie, czerwona kapusta, jagody, czarna porzeczka). Niestety nie są dobrym wyborem do farbowania tkanin, ponieważ nie dają trwałych kolorów. Tkaniny bawełniane nimi barwione spierają się do odcieni szarości. Kwiaty i owoce dobrze farbują tylko wełnę lub jedwab.

Czarny bez w kąpieli barwiącej

Podobnie kurkuma jako barwnik do tkanin jest wrażliwa na słońce i nie nadaje się do farbowania tkanin. Aby osiągnąć podobne tonacje, lepiej skorzystać z łusek cebuli żółtej lub czerwonej. Tak popularne w barwieniu jajek łuski cebuli świetnie sprawdzają się także jako barwniki do tkanin.

Lista naturalnych barwników roślinnych

Jeśli chcemy zabarwić materiał na trwały kolor, warto sięgnąć do tradycji farbiarskich i kierować się recepturami, które służyły ludziom do farbowania od tysiącleci. Pogrupowałam wybrane rośliny ze względu na wybarwienia, jakie można dzięki nim uzyskać. To oczywiście tylko mała część surowców do barwienia, pozostałe przykłady roślin barwierskich opisują inne wpisy na blogu.

Żółty i zielony barwnik

• rezeda żółtawa (ziele)
• janowiec barwierski (ziele)
• brzoza brodawkowata (liście)
• wrotycz pospolity (ziele)
• granat (skórki)
• cebula (łuski)
• rumianek (ziele)
• nawłoć późna (ziele)
• dziurawiec zwyczajny (ziele)
• jabłoń (liście)
• skrzyp polny (ziele)

Pomarańczowy barwnik

• arnota właściwa (nasiona)
• cebula zwyczajna (łuski)
• cebula czerwona (łuski)
• aksamitka (płatki kwiatów)
• krokosz barwierski (płatki kwiatów)
• kruszyna pospolita (wewnętrzna część kory)
• kurkuma (kłącze)

Czerwony i różowy barwnik

• marzanna barwierska (korzeń)
• sandałowiec czerwony (drewno)
• krokosz barwierski (płatki kwiatów)
• ketmia (suszone kwiaty)
• awokado właściwe (pestki, skórki)
• wawrzyn szlachetny (suszone liście)
• świerk pospolity (szyszki)
• szczaw zwyczajny (kwiatostany)

Beżowy i brązowy barwnik

• olsza czarna (szyszki)
• orzech włoski (zielone łupiny)
• dąb (kora, żołędzie)
• chmiel zwyczajny (szyszki)
• kawa (ziarna)
• topola biała (liście)
• kora wielu drzew

Fioletowy barwnik

• alkanna barwierska (korzeń)
• modrzejec kempesziański (drewno)
• sumak octowiec (owocostany)
• borówka czarna (owoc)
• dziki bez czarny (kiście owoców)

Niebieski barwnik

• indygowiec barwierski (ziele)
• urzet barwierski (liście)
• rdest barwierski (ziele)
• jeżyny (owoc)

Czarny i szary barwnik

• migdałecznik chebułowiec (suszone owoce)
• galasy (narośla na liściach dębu)
• kora wielu drzew
• olsza czarna (szyszki)

W jaki sposób naturalnie barwić tkaniny?

Naturalne farbowanie tkanin jest procesem wieloetapowym. Wymaga szeregu przygotowań, począwszy od oczyszczenia włókien, przez dobranie odpowiednich bejc, aż po pozyskanie i przygotowanie barwników. Poprawnie przeprowadzone farbowanie pozwala na utrwalenie koloru na długo.

Przygotowanie barwnika

Farbowanie tkanin przy użyciu naturalnych barwników jest w zasięgu każdego. Zaopatrz się w tkaninę, barwniki, garnek, sitko i kuchenkę. Na początek musisz przygotować barwnik z roślin. W tym celu najlepiej rozdrobnij, czyli posiekaj lub pokrusz części roślin. Następnie zalej je wodą w garnku. Surowce twarde i wysuszone powinny moczyć się w wodzie przez noc przed farbowaniem, natomiast te świeże mogą od razu być podgrzane.

Rozdrobnione ziele dziurawca

Jak zafarbować tkaninę?

Gotuj mieszankę wody z barwnikami przez około godzinę, następnie przecedź i do takiej kolorowej wody nazywanej kąpielą barwiącą włóż materiał. Podgrzewaj tkaniny przez minimum pół godziny, potem możesz odstawić garnek i zostawić na noc do nasączenia. Na drugi dzień wyjmij tkaninę z barwnej wody, dobrze wypłucz i wysusz w cieniu. Gotowe!

Utrwalanie naturalnego koloru

Choć niektóre receptury zalecają użycie octu czy soli do wody jako utrwalaczy kolorów, tradycyjne barwienie roślinami zakłada inne metody. Farbowanie naturalnymi barwnikami najlepiej działa, gdy odpowiednio przygotujesz materiał. Wygotuj tkaninę przed farbowaniem w dużej ilości wody z sodą oczyszczoną lub ałunem, który jest podstawową zaprawą barwierską. Dzięki temu barwy będą świetliste i trwałe. Roztwór octu czy soli w wodzie nie utrwali barwnika, a może niepotrzebnie zmienić kolor tkaniny. Jako bejca do tkanin dobrze sprawdza się też kora dębu, bogata w garbniki.

Przykładowe naturalne środku utrwalające kolory

Warsztaty z naturalnego barwienia tkanin

Jeśli chcesz poznać naturalne barwniki od podszewki, musisz pofarbować niejedną tkaninę. Praktykując barwienie naturalnymi sposobami zbliżasz się do przyrody i tworzysz w pełni ekologiczne, naturalne produkty. Przepisy na kolory i unikatowe tkaniny znajdziesz w mojej książce (tutaj) oraz na blogu. Po dużą dawkę teorii i praktyki zapraszam na warsztaty z DZIKIMI BARWAMI.

Tkaniny farbowane roślinami podczas warsztatów w Niebowie